Το Μαύρο Πέλαγος: Μαζούτ για τα νησιά, δισεκατομμύρια για τις πετρελαϊκές
Η μη ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών κρατά δεκαετίες και έχει δύο χαμένους: Το περιβάλλον και τους πολίτες που επιβαρύνονται με δισεκατομμύρια ευρώ. Μοναδικοί κερδισμένοι: πετρελαϊκές και εφοπλιστές.
Καλημέρα!
Πέρασε λίγος καιρός από την τελευταία φορά που τα είπαμε από εδώ, μιας που πριν από μερικούς μήνες κλήθηκα να εκτίσω τη στρατιωτική μου θητεία στη Χίο και τις Οινούσσες. Ωστόσο, η περιπέτεια του χακί ολοκληρώθηκε και πλέον θα τα λέμε τακτικά με έρευνες και ρεπορτάζ. Ελπίζω η επικοινωνία μας να είναι αμφίδρομη και, άρα, αν υπάρχει κάποιο θέμα το οποίο θα θέλατε να ερευνήσει η σελίδα ή έχετε κάποια πληροφορία που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μου, μπορείτε να μου γράψετε στο μέιλ theo.chondrogiannos@gmail.com.
Το σημερινό newsletter αφορά στο βρώμικο και κοστοβόρο μοντέλο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά. Το θέμα ερευνήσαμε για μήνες μαζί με τον συνάδελφο Νικόλα Λεοντόπουλο. Η έρευνα έγινε στο πλαίσιο του πρότζεκτ Dirty Subsidies (Βρώμικες Επιδοτήσεις) του Investigate Europe, μιας ομάδας ευρωπαίων ρεπόρτερ που πραγματοποιεί έρευνες με media partners σε περισσότερες από 16 χώρες της Ευρώπης, και εντάσσεται επίσης στο νέο εγχείρημα του Reporters United με τίτλο #ΚλιματικήΥποκρισία.
Βρώμικα καύσιμα γιατί «είναι πολλά τα λεφτά»
Η έρευνα κατέδειξε ότι για δεκαετίες τα νησιά έμειναν χωρίς ηλεκτρική διασύνδεση με την ηπειρωτική χώρα, με αποτέλεσμα να ηλεκτροδοτούνται από εργοστάσια της ΔΕΗ που παράγουν ενέργεια από μαζούτ και ντίζελ. Σήμερα υπάρχουν 29 αυτόνομα ηλεκτρικά συστήματα που καλύπτουν 47 Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (ΜΔΝ) και παράγουν ενέργεια καίγοντας τα δύο βρώμικα ορυκτά καύσιμα που οξύνουν την κλιματική κρίση.
Πώς ηλεκτροδοτούνται αυτά τα νησιά; Κάθε χρόνο η ΔΕΗ προκηρύσσει διαγωνισμούς για την προμήθεια και τη μεταφορά μαζούτ και ντίζελ, τα οποία μεταφέρονται από τις πετρελαϊκές σε αποθήκες στο Λαύριο. Από εκεί ξεκινάει ένα ατέρμονο πηγαινέλα δεξαμενόπλοιων που μεταφέρουν τα καύσιμα στα νησιά. Όταν το πλοίο φτάσει στον προορισμό του, συχνά συνδέεται με αγωγό που τα μεταφέρει στον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής. Ως προς την Κρήτη, το νησί με τις μεγαλύτερες ανάγκες σε ενέργεια, το μαζούτ πηγαίνει κατευθείαν στον σταθμό του Αθερινόλακκου.
Η τεχνολογία προχώρησε, όμως για δεκαετίες το κράτος δεν υλοποίησε τη διασύνδεση των νησιών. Για ποιο λόγο; Σύμφωνα με υψηλόβαθμο στέλεχος προηγούμενης κυβέρνησης με καλή γνώση των θεμάτων ενέργειας:
«Τα λεφτά είναι πολλά και τα συμφέροντα μεγάλα για την εγχώρια πετρελαϊκή βιομηχανία. Οι κυβερνήσεις αδιαφόρησαν για την επιβάρυνση των καταναλωτών και σπατάλησαν δισεκατομμύρια. Αυτό ικανοποιούσε τη βιομηχανία παραγωγής καυσίμων, τους εφοπλιστές που τα μετέφεραν, ανθρώπους της ΔΕΗ που είχαν αποκτήσει επιρροή στους τοπικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας και τις κοινωνίες. Όλοι ήταν ικανοποιημένοι, εκτός από τους πολίτες, που πλήρωναν δισεκατομμύρια».
Οι μεγάλοι χαμένοι: περιβάλλον και καταναλωτές
Το μοντέλο των ΜΔΝ έχει δύο μεγάλους χαμένους. Οι πρώτοι είναι οι καταναλωτές που πληρώνουν δισεκατομμύρια για τη συντήρησή του. Πράγματι, το σύστημα των ΜΔΝ και οι συμβάσεις της ΔΕΗ με πετρελαϊκές και ναυτιλιακές εκτοξεύουν το κόστος παραγωγής ενέργειας. Σύμφωνα με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), την ώρα που μια μεγαβατώρα στην Αθήνα κοστίζει περίπου 80 ευρώ στην Ανάφη κοστίζει 714 ευρώ (571% ακριβότερα από την ηπειρωτική Ελλάδα) και στο Αγαθονήσι 2.239 ευρώ (1791% ακριβότερα).
Για να μην επιβαρύνονται οι νησιώτες με υπέρογκους λογαριασμούς, όλοι οι καταναλωτές πληρώνουμε -και σωστά- μέρος του κόστους ρεύματος για τα νησιά μέσω των Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ), μιας επιβάρυνσης που μετακυλίεται στους λογαριασμούς. Από το 2007 έως το 2017 οι καταναλωτές πλήρωσαν μέσω των ΥΚΩ 6,5 δισ. ευρώ, τα οποία ως επιδοτήσεις κάλυψαν το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά.
Ο δεύτερος χαμένος είναι το περιβάλλον και οι πολίτες που εισπνέουν επικίνδυνες ουσίες. Από το E-PRTR, το μητρώο έκλυσης και μεταφοράς ρύπων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) προκύπτει ότι το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ στη Σορωνή της Ρόδου (του οποίου η κατασκευή χρονολογείται από την εποχή της Χούντας) εκλύει στην ατμόσφαιρα ρύπους δυνητικά επικίνδυνους για την ανθρώπινη υγεία, ανάμεσα στους οποίους το κάδμιο, το νικέλιο και τα αιωρούμενα σωματίδια PM10.
Σύμφωνα με τον ΕΟΠ «η χρόνια έκθεση σε εισπνοή αερίων με νικέλιο (σ.σ.: βαρύ μέταλλο που προκύπτει από την καύση ορυκτών) μπορεί να προκαλέσει καρκίνο», ενώ τα σωματίδια PM10 «εισχωρούν σε ευαίσθητες περιοχές του αναπνευστικού συστήματος, προκαλώντας επιδείνωση ασθενειών του αναπνευστικού, όπως είναι το άσθμα, και συμβάλλοντας σε αύξηση της συχνότητας και της εμφάνισης άλλων καρδιαγγειακών ασθενειών και πρόωρων θανάτων».
Οι μεγάλοι κερδισμένοι: πετρελαϊκές και εφοπλιστές
Από την ανάλυση της βάσης δεδομένων της ΔΕΗ με τις αναθέσεις της εταιρείας βρήκαμε τα ποσά που δόθηκαν προς τις πετρελαϊκές και τις ναυτιλιακές για την κάλυψη των νησιών. Τα διαθέσιμα στοιχεία υπάρχουν από το 2014 και μετά, άρα τα ποσά που δημοσιεύουμε ανά όμιλο αποτελούν μόνο ένα κλάσμα του συνόλου των συμβάσεων που ανατέθηκαν στην πετρελαϊκή βιομηχανία, εγχώρια (ΕΛΠΕ και Motor Oil) και διεθνή (Petroineos, Vitol, Shell Trading Rotterdam), τις τελευταίες δεκαετίες. Ας δούμε, όμως, πού πήγαν τα συμβόλαια:
Τα μεγάλα συμβόλαια: Αυτοί που πουλάνε τα καύσιμα για τους σταθμούς στη ΔΕΗ
Πρώτα, παρουσιάζουμε ποιες εταιρείες πωλούν καύσιμα στη ΔΕΗ, τη μεγαλύτερη δαπάνη για το σύστημα των ΜΔΝ.
Συμβάσεις με τις εταιρείες του ομίλου ΕΛΠΕ (συμφερόντων Λάτση)
Εταιρείες του ομίλου ΕΛΠΕ (ΕΚΟ/ΕΛΠΕ) έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους 1,4 δισ. ευρώ για την κάλυψη αναγκών ηλεκτροδότησης των νησιών. Το σύνολο του ποσού αφορά την προμήθεια καυσίμων προς τη ΔΕΗ.
Συμβάσεις με εταιρείες του ομίλου Βαρδινογιάννη
Εταιρείες του ομίλου Βαρδινογιάννη (Motor Oil/Avin Oil/ΣΕΚΑΒΙΝ/ΣΕΚΑΒΑΡ) έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους σχεδόν 400 εκατ. ευρώ για τα νησιά. Από αυτά, τα 360 εκατ. ευρώ (90%) αφορούν την προμήθεια καυσίμων για τους σταθμούς της ΔΕΗ.
Συμβάσεις με ξένες πετρελαϊκές
Η ΔΕΗ έχει συμβληθεί και με ξένες εταιρείες για την αγορά καυσίμων με σκοπό την ηλεκτροπαραγωγή στα νησιά. Από το 2014 μέχρι σήμερα, έχει υπογράψει οκτώ συμβάσεις με τις πετρελαϊκές Petroineos, Vitol και Shell Trading Rotterdam, συνολικού ύψους 1,3 δισ. ευρώ. Σε αυτές θα πρέπει να προσμετρήσουμε τις συμβάσεις που ανακοίνωσε στις αρχές Ιουλίου στη Βουλή ο πρόεδρος της ΔΕΗ κ. Στάσσης, για την προμήθεια μαζούτ το 2021: Με την Coral Energy PTE ύψους 120 εκατ. και με την Petroineos ύψους 210 εκατ.
Αυτοί που πωλούν τα καύσιμα για τα πλοία στη ΔΕΗ
Η ΔΕΗ πληρώνει όχι μόνο για τα καύσιμα των σταθμών της, αλλά και για τα καύσιμα που θα χρειαστούν τα δεξαμενόπλοια (bunker fuel) για να τα μεταφέρουν στα νησιά. Ακόμη, κάθε χρόνο ναυλώνει δύο ή τρία δεξαμενόπλοια (ενδεικτικά, το έτος 2020 ναυλώθηκαν τα Ice Hawk, Amorgos και Naoussa) για να εξυπηρετήσουν τα δεκάδες νησιά. Από τη βάση δεδομένων της ΔΕΗ προκύπτουν οι εξής συμβάσεις σχετικά με τη μεταφορά των καυσίμων:
Συμβάσεις με εταιρείες συμφερόντων Βαρδινογιάννη
Από το 2014 μέχρι σήμερα η ΔΕΗ έχει συνάψει τουλάχιστον 22 συμβάσεις για την προμήθεια μαζούτ και ντίζελ για τα δεξαμενόπλοια με την εταιρεία ΣΕΚΑΒΙΝ (ύψους περί τα 32 εκατ. ευρώ) και πέντε συμβάσεις με τη ΣΕΚΑΒΑΡ για την πρακτόρευση καυσίμων, αλλά και τάνκερ που μεταφέρουν τα καύσιμα στα νησιά (ύψους περί τα 3,5 εκατ. ευρώ). Η ΣΕΚΑΒIN και η ΣΕΚΑΒΑΡ είναι εταιρείες συμφερόντων Βαρδινογιάννη.
Συμβάσεις με εταιρείες συμφερόντων Μελισσανίδη
Από το 2014 μέχρι σήμερα η ΔΕΗ έχει υπογράψει 29 συμβάσεις για την προμήθεια μαζούτ και ντίζελ για τα δεξαμενόπλοια με την εταιρεία ΑΙΓΑΙΟΝ ΟΙΛ (ύψους περί τα 40 εκατ. ευρώ) και επτά συμβάσεις με την εταιρεία ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ για την πρακτόρευση τάνκερ ή καυσίμων για δεξαμενόπλοια (ύψους περί τα 5,7 εκατ. ευρώ).
Στο διάστημα 2014-2021 εταιρείες του ομίλου Μελισσανίδη έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους σχεδόν 77 εκατ. ευρώ για την ηλεκτροδότηση των νησιών.
Σιγή μεγάλων ιχθύων
Απευθύνθηκε προς τη ΔΕΗ, τα ΕΛΠΕ, τη Motor Oil και την ΑΙΓΑΙΟΝ ΟΙΛ, ρωτώντας αν τα παραπάνω ποσά αφορούν αποκλειστικά τις ανάγκες της ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά και, αν όχι, σε ποιο μέρος αυτών προορίζεται για τα νησιά. Ρωτήσαμε τις εταιρείες αν υπάρχουν κι άλλα ποσά που συνδέονται με την ηλεκτροπαραγωγή στα νησιά, ακόμα και πριν το 2014, δηλαδή τα έτη για τα οποία η ΔΕΗ δεν έχει δημόσια διαθέσιμα στοιχεία. Καμία εταιρεία δεν απάντησε στα ερωτήματά μας.
Έκτακτα κόστη για τη «θερινή αιχμή» παρά την πανδημία
Τα μόνιμα κόστη συνοδεύονται συχνά και από έκτακτες επιβαρύνσεις εκατομμυρίων για τα νησιά. Τον Μάιο του 2020 η ΡΑΕ αποφάσισε τη μίσθωση γεννητριών για την κάλυψη των αναγκών της Κρήτης. Αλλόκοτο, αφού ο κορονοϊός προκάλεσε κατάρρευση της κατανάλωσης ενέργειας. Παρόλα αυτά, κρίθηκε πως το καλοκαίρι της πανδημίας οι υπάρχουσες μονάδες δεν θα αρκούσαν για να καλύψουν τη ζήτηση και η ΔΕΗ μίσθωσε από εταιρεία του Ομίλου ΤΕΡΝΑ (συμφερόντων Περιστέρη) γεννήτριες έναντι 1,5 εκατ. ευρώ, με σκοπό τη φετινή «κάλυψη φορτίων θερινής αιχμής». Η ίδια εταιρεία είχε νοικιάσει ξανά στη ΔΕΗ το καλοκαίρι του 2019 γεννήτριες έναντι 1,4 εκατ. ευρώ.
Ακόμα και μέσα στην πανδημία, το στάτους κβο των νησιών εξακολουθούσε να ωφελεί ένα σύνολο ετερόκλητων επιχειρηματικών συμφερόντων, από τις πετρελαϊκές και τη ναυτιλία ως τους προμηθευτές γεννητριών.
Η Ελλάδα φαίνεται ότι θα αποδεσμευτεί πολύ αργά από το μαζούτ και το ντίζελ, όχι νωρίτερα από το τέλος της δεκαετίας. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, η διασύνδεση της Κρήτης θα λειτουργήσει το 2023, των Κυκλάδων το 2025, των Δωδεκανήσων το 2028 και του βορείου Αιγαίου το 2029. Όλα αυτά μόνο αν δεν υπάρξουν καθυστερήσεις.
Αν θέλετε να εμβαθύνετε περισσότερο στο ζήτημα της ηλεκτροπαραγωγής των Μη Διαδυνδεδεμένων Νησιών, μπορείτε να διαβάσετε το longread της ελληνικής έκδοσης της έρευνας στο Reporters United ή την αγγλική στο Investigate Europe.
«Τα ορφανά πορεύονται και οι χήρες κονομιούνται» όπως είχε πει ο κύριος Αυγολέμονος