Η διάσωση των ελληνικών Γκαλαπάγκος από 106 ανεμογεννήτριες

Το υπουργείο Ενέργειας αναίρεσε τη μέχρι τώρα στάση του και απέρριψε το φαραωνικό σχέδιο της εταιρείας EEG για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε 14 νησίδες του Αιγαίου εντός περιοχών Natura.

Το άρθρο αποτελεί επιμελημένη έκδοση ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στο Reporters United.

Με πρόσφατη απόφασή του το Υπουργείο Ενέργειας (ΥΠΕΝ) απέρριψε την αίτηση της Eunice Energy Group (EEG) για την αδειοδότηση του έργου Aigaion Project το οποίο προέβλεπε την εγκατάσταση 106 ανεμογεννητριών (ισχύος 486 MW) σε 14 νησίδες του νοτίου Αιγαίου μεταξύ Κυκλάδων και Δωδεκανήσων.

Η απόφαση είναι ιστορική: Αποτελεί δικαίωση για τις περιβαλλοντικές οργανώσεις (με πρώτη την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) αλλά και τους δημοσιογράφους (ειδική μνεία στον Τάσο Σαραντή της Εφημερίδας των Συντακτών) που είχαν τεκμηριώσει τον παραλογισμό του έργου.

Δεν αρκεί όμως για να εξηγήσει πώς ένα τόσο αμφιλεγόμενο έργο εξακολουθούσε να βρίσκεται στο στάδιο της τελικής αδειοδότησης από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου παρότι είχαν γνωμοδοτήσει εναντίον του τόσο οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων και Δωδεκανήσων όσο και η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ ήδη από το 2019 και το 2020.
Οι τρεις φορείς υπογράμμιζαν τον κίνδυνο μη αναστρέψιμης υποβάθμισης προστατευόμενων περιοχών και ειδών, καθώς η χωροθέτηση της επένδυσης περνάει μέσα από 10 περιοχές του δικτύου Natura 2000 και από έξι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αμερικανός ορνιθολόγος Τζορτζ Γουάτσον, που έκανε τη διδακτορική του διατριβή στα πουλιά των νησίδων του Καρπάθιου Αρχιπελάγους, χαρακτήρισε τις ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου ως τα «Γκαλαπάγκος της Μεσογείου».

Και όμως, μόλις ένα μήνα πριν την απόρριψη της αίτησης της Eunice, το ΥΠΕΝ είχε προσφέρει την υποστήριξή του στην εταιρεία στο πλαίσιο της διαβούλευσης με την Κομισιόν για την υπαγωγή του επενδυτικού σχεδίου στα λεγόμενα «Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος» της ΕΕ. Αν το έργο εντασσόταν στη λίστα PCI της Κομισιόν, θα εξασφάλιζε χρηματοδότηση με κονδύλια ως το 30% του κόστους κατασκευής του έργου.

Στις 27 Απριλίου έγινε η τελευταία συνάντηση της Περιφερειακής Ομάδας της Κεντροανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης για την ηλεκτρική ενέργεια. Εκεί ο εκπρόσωπος της εταιρείας «Κυκλαδικά Μελτέμια» (θυγατρικής της EEG) Ευάγγελος Τσούμας ισχυρίστηκε ότι το έργο είναι «πλήρως υποστηριζόμενο από το υπουργείο Ενέργειας και από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας»!

Ο ισχυρισμός διατυπώθηκε ενώπιον του εκπροσώπου του υπουργείου Χρήστου Συριόπουλου, ο οποίος όχι μόνον δεν εξέφρασε την παραμικρή αντίρρηση αλλά όταν στη συνέχεια πήρε το λόγο είπε: «Υποστηρίζουμε το έργο για ένταξη στη λίστα PCI. Ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, θεωρούμε πως θα είμαστε σε θέση να τα αντιμετωπίσουμε όταν έρθει η κατάλληλη ώρα». Αντίστοιχη θέση, αν και πιο μετριοπαθή, έλαβε ο εκπρόσωπος της ΡΑΕ. Στη συζήτηση συμμετείχε η Κωνσταντίνα Ντεμίρη από την Ορνιθολογική επισημαίνοντας ανακρίβειες στις διαφάνειες της εταιρείας και απευθύνοντας ερωτήματα στον εκπρόσωπο του υπουργείου, χωρίς όμως να πάρει απάντηση. (Στη διαβούλευση της 27ης Απριλίου είχε αναφερθεί και η ΕφΣυν.)

Οι ανεμογεννήτριες πληθύνονται

Η διαβούλευση για την ένταξη του έργου στη λίστα PCI είχε αναδείξει και ένα παράδοξο: Η πρόταση της EEG δεν αφορά τη διασύνδεση 14 νησίδων, αλλά 23. Δεν αφορά 106 ανεμογεννήτριες, αλλά 138. Και δεν αφορά συνολική ισχύ 486 MW, αλλά 582 MW. Δηλαδή η διασύνδεση, που είναι υποψήφια για ενωσιακή χρηματοδότηση, αφορά έργο μεγαλύτερο από αυτό που βρισκόταν υπό διαδικασία αδειοδότησης στην Ελλάδα! Δηλαδή προτάθηκαν για ένταξη στο PCI εννέα επιπλέον νησίδες, για τις οποίες δεν έχει υποβληθεί φάκελος στο ΥΠΕΝ. Το Reporters United έθεσε το παραπάνω ζήτημα στην Κομισιόν, η οποία ωστόσο απέφυγε να απαντήσει.

Και όμως αυτή η περιβόητη ενωσιακή χρηματοδότηση από νομικής πλευράς ήταν αδύνατο να εγκριθεί. Το γιατί είχε εξηγήσει στο Reporters United, πριν την τωρινή απόφαση του ΥΠΕΝ, η Ιόλη Χριστοπούλου, διευθύντρια πολιτικής στη δεξαμενή σκέψης Green Tank: «Οι υπηρεσίες του ΥΠΕΝ είχαν πράξει όπως έπρεπε: Είχαν καταλήξει σε αρνητική γνωμοδότηση [τον Ιούνιο του 2020] αφού εξέτασαν τον πλήρη φάκελο και ό,τι επιπλέον στοιχεία είχαν στη διάθεσή τους για να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις του έργου στις περιοχές Natura 2000. Με βάση την οδηγία 92/43 για τους οικοτόπους, από τη στιγμή που η αρμόδια αρχή στο στάδιο της δέουσας εκτίμησης κρίνει ότι ένα έργο είναι πιθανό να επηρεάσει αρνητικά μια περιοχή Natura 2000, το έργο δεν μπορούσε να προχωρήσει».

Διαβούλευση στις Βρυξέλλες, άγνοια στο Αιγαίο

Ο Άκης Παπασαράντης συμμετέχει στην Κίνηση για την Προστασία των Νησίδων του Αιγαίου, μιας ομάδας πολιτών που αντιτάχθηκε στην υλοποίηση του έργου στις 14 νησίδες. Την ώρα που η EEG προμόταρε την επένδυσή της σε Αθήνα και Βρυξέλλες, η ομάδα πολιτών διαπίστωνε ότι οι κάτοικοι στα νησιά δεν είχαν ιδέα για το έργο: «Η ομάδα μας πραγματοποίησε ταξίδι στην Αμοργό, την Κίναρο, τα Λέβιθα και την Αστυπάλαια, για να ενημερώσει τις τοπικές κοινωνίες τόσο για το έργο στις 14 νησίδες, όσο και για άλλα έργα ΑΠΕ στα νησιά τους. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιος πληροφόρησε τις τοπικές κοινωνίες για τους σχεδιασμούς των έργων».

Απειλή για την ελληνική βιοποικιλότητα

Η υπόθεση αποτελεί σημαντικό προηγούμενο για έναν ακόμα λόγο: Η επένδυση διαφημιζόταν ως συμβατή προς το ευρωπαϊκό Green Deal και την ενεργειακή μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Η συλλογιστική όμως αυτή λησμονεί τον άλλο πυλώνα του Green Deal, τη βιοποικιλότητα, η οποία βρίσκεται επίσης ψηλά στις προτεραιότητες της ΕΕ. Το Green Deal, πέρα από τον στόχο να κάνει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη περιοχή στον πλανήτη έως το 2050 μέσα από την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων, αποσκοπεί στην προστασία της βιοποικιλότητας, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια ο παγκόσμιος πληθυσμός άγριων ειδών έχει μειωθεί κατά 60%, ενώ ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Άρα, ενώ οι ΑΠΕ συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η μη σωστή χωροθέτησή τους μπορεί να υποβαθμίσει οικοτόπους και βιοποικιλότητα, κάτι που αντίκειται στους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ.

106 ανεμογεννήτριες, 14 λιμάνια, δρόμοι 71 χιλιομέτρων

Εκτός από τις 106 ανεμογεννήτριες, η επένδυση προέβλεπε κατασκευή 14 λιμενικών έργων, κατοικιών και χώρων διαμονής για τους εργαζόμενους, εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού λυμάτων και δρόμους συνολικού μήκους 71 χιλιομέτρων. Τα συνοδευτικά έργα έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού το αποτύπωμά τους στη βιοποικιλότητα κρίνει την περιβαλλοντική συμβατότητα όλης της επένδυσης.

Το χρονικό των αρνήσεων

Φεβρουάριος 2019: Άρνηση από τον Φορέα Διαχείρισης Δωδεκανήσου

Από το 2019 αρνητικές γνωμοδοτήσεις είχαν εκδώσει οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων και Δωδεκανήσων.

Ο Φορέας Δωδεκανήσων διαπίστωνε ότι είναι «σημαντική η προσπάθεια για επίτευξη ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως η αιολική», ωστόσο «είναι επίσης πολύ σημαντική και η οικολογική αξία και ισορροπία των βραχονησίδων του νοτίου Αιγαίου. Δεν αναφερόμαστε απλά σε ακατοίκητα νησιά αλλά σε οάσεις βιοποικιλότητας».

Απρίλιος 2019: Άρνηση από τον Φορέα Διαχείρισης Κυκλάδων

Ο Φορέας Διαχείρισης Κυκλάδων παρατηρούσε: «Το έργο δηλώνει ότι για πέντε χρόνια θα διατηρεί τεράστια εργοτάξια και υποδομές, ενώ για τη φάση κατασκευής θα διατηρεί δεκάδες εργαζόμενους, χιλιάδες διελεύσεις φορτηγών και εντονότατο φωτισμό. Θα φέρει επίσης μόνιμη ή πολύ τακτική παρουσία προσωπικού, μόνιμο φωτισμό, περιοδικές εντονότατες οχλήσεις, θα διατηρεί εγκαταστάσεις για διαμονή μεγάλου αριθμού εργαζομένων, ενώ δημιουργεί τις προϋποθέσεις (λιμένες) για γενικευμένη πρόσβαση. Θεωρείται μοναδικό πανευρωπαϊκά ένα αναπτυξιακό έργο να αντιστρατεύεται τόσο εμφατικά την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία της φύσης».

Ιούνιος 2020: Άρνηση από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ

Τον Ιούνιο του 2020 η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ γνωμοδότησε αρνητικά για τις ανεμογεννήτριες, αφού κατά την ίδια τα έργα για την εγκατάστασή τους θα προξενήσουν «σημαντικότατες» και «μη αναστρέψιμες» επιπτώσεις σε προστατευόμενα είδη και οικοτόπους των νησίδων, ενώ εκτίμησε ότι είναι πιθανό να προκαλέσουν τον οριστικό εκτοπισμό της ορνιθοπανίδας από τις νησίδες.

Απρίλιος 2019, Ορνιθολογική: «Μη αναστρέψιμες επιπτώσεις»

Τον Απρίλιο του 2019 η Ορνιθολογική σημείωσε ότι η μελέτη «αποτυγχάνει να αποδείξει με αδιαμφισβήτητα επιστημονικά δεδομένα ότι δεν θα υπάρξουν σημαντικές μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην ακεραιότητα» των Ζωνών Ειδικής Προστασίας, δηλαδή περιοχών Natura. Άρα, με βάση την ενωσιακή νομοθεσία, «η αίτηση για περιβαλλοντική αδειοδότηση του συγκεκριμένου έργου πρέπει να απορριφθεί».

«Για πρώτη φορά ένα ολόκληρο έργο σχεδιάστηκε εντός του πυρήνα προστατευόμενων περιοχών, εξαφανίζοντας το βασικό χαρακτηριστικό για το οποίο οι νησίδες αποτελούν ένα από τα τελευταία καταφύγια βιοποικιλότητας στην Ευρώπη, την απουσία ανθρώπινων δραστηριοτήτων! Σε όλο τον πλανήτη, αντίστοιχες νησίδες είναι αυστηρά προστατευόμενες και η μόνη δραστηριότητα που επιτρέπεται είναι η επιστημονική έρευνα, και μάλιστα με πολλές προφυλάξεις. Αυτό πρέπει να ισχύσει και για τις νησίδες στο Αιγαίο», δήλωσε στο Reporters United η κ. Ντεμίρη.

Αρνητικές εισηγήσεις για το έργο δημοσίευσαν ο καθηγητής Βιοποικιλότητας Οικοσυστημάτων στο ΕΚΠΑ Κώστας Τριάντης, ο καθηγητής Οικολογίας και Βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Σπύρος Σφενδουράκης, το επιστημονικό προσωπικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και η Ελληνική Βοτανική Εταιρεία.

«Το έργο βρισκόταν στον πυρήνα περιοχών Natura κι είχε λάβει απολύτως αρνητικές γνωμοδοτήσεις από φορείς διαχείρισης και τη διεύθυνση του ΥΠΕΝ για την προστασία της βιοποικιλότητας. Αν είχε προχωρήσει, θα άνοιγε το δρόμο για τη διασύνδεση υψηλής τάσης των όμορων νησιών (προϋπόθεση για την εγκατάσταση μεγάλων αιολικών εργοστασίων) και την καταστροφή του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου», σημειώνει ο σύλλογος «Νήσος Αμοργός» που δραστηριοποιείται στην προστασία του περιβάλλοντος στο νησί.

Η στάση της εταιρείας: Σιωπή ή κατηγορίες

Η EEG δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Reporters United για συμμετοχή στο ρεπορτάζ. Νωρίτερα, τον Απρίλιο, απαντώντας σε αντίστοιχο αίτημα της ΕφΣυν, είχε κατηγορήσει την εφημερίδα ότι τα ερωτήματά της αποτελούσαν «μονομερή παράθεση ψευδών, παραπλανητικών, συκοφαντικών και ατεκμηρίωτων θέσεων».